فارماکوتراپی اعتیاد: از متادون تا بوپرنورفین و داروهای نسل جدید
مقدمه
اعتیاد یک بیماری مزمن مغزی است که با تغییرات عصبی و رفتاری پایدار همراه است. درمان آن تنها به اراده فرد یا سم‌زدایی خلاصه نمی‌شود، بلکه در بسیاری از موارد نیاز به درمان دارویی بلندمدت دارد. به این نوع درمان دارویی فارماکوتراپی (Pharmacotherapy) گفته می‌شود. در این روش از داروهای مختلف برای کنترل علائم ترک، کاهش وسوسه و پیشگیری از عود استفاده می‌شود.
داروهایی مانند متادون، بوپرنورفین و نالترکسون سال‌هاست در پروتکل‌های علمی ترک اعتیاد به کار می‌روند. در سال‌های اخیر نیز داروهای نسل جدید با اثرات متفاوت وارد میدان شده‌اند. در این مقاله به بررسی علمی و تخصصی این داروها می‌پردازیم.
متادون (Methadone)؛ قدیمی‌ترین داروی نگهدارنده
مکانیسم اثر
متادون یک آگونیست کامل گیرنده‌های μ-اپیوئید است. یعنی به همان گیرنده‌هایی متصل می‌شود که مواد افیونی مثل هروئین یا تریاک به آن‌ها متصل می‌شوند، اما با پایداری و شدت کمتر.
مزایا
- کاهش علائم ترک (درد، بی‌خوابی، اضطراب)
- جلوگیری از وسوسه مصرف مواد افیونی
- امکان مصرف روزانه زیر نظر پزشک
معایب
- خطر وابستگی به خود متادون
- احتمال اوردوز در مصرف خودسرانه
- عوارضی مثل یبوست، تعریق و افزایش وزن
بوپرنورفین (Buprenorphine)؛ نسل جدیدتر و ایمن‌تر
مکانیسم اثر
بوپرنورفین یک آگونیست نسبی گیرنده μ-اپیوئید است. یعنی اثرش ضعیف‌تر از مواد افیونی و متادون است و سقف اثر دارد؛ بنابراین خطر اوردوز کمتر است.
مزایا
- کاهش خطر وابستگی شدید
- ایمنی بیشتر در دوز بالا
- امکان تجویز همراه با نالوکسان (Suboxone) برای جلوگیری از سوءمصرف
معایب
- قیمت بالاتر نسبت به متادون
- نیاز به شروع درمان در شرایط بدون مصرف (برای جلوگیری از سندروم ترک القایی)
نالترکسون (Naltrexone)؛ مسدودکننده گیرنده‌ها
مکانیسم اثر
نالترکسون یک آنتاگونیست گیرنده اپیوئید است. این دارو باعث می‌شود اگر فرد پس از ترک دوباره مواد مصرف کند، هیچ لذتی از مصرف دریافت نکند.
مزایا
- جلوگیری از عود در مصرف مواد افیونی و الکل
- بدون خطر وابستگی
- در فرم قرص یا تزریق طولانی‌اثر موجود است
معایب
- بیمار باید کاملاً سم‌زدایی شده باشد
- در صورت مصرف همزمان مواد افیونی → ایجاد علائم ترک شدید
- عوارض گوارشی و کبدی در برخی بیماران
داروهای نسل جدید در درمان اعتیاد
لووفیکسیدین (Lofexidine)
- آلفا-۲ آگونیست
- کاهش علائم ترک بدون ایجاد وابستگی
- جایگزین کلونیدین در برخی کشورها
کامپرازین و داروهای ضد گلوتامات
- در حال تحقیق برای کاهش craving محرک‌ها مثل شیشه و کوکائین
- اثر بر مسیرهای دوپامینی و گلوتامات
واکسن‌های ضد مواد (Anti-Drug Vaccines)
- در حال توسعه برای هروئین و کوکائین
- ایجاد آنتی‌بادی که مانع رسیدن ماده به مغز می‌شود
ترکیب فارماکوتراپی با سایر روش‌ها
هیچ دارویی به تنهایی قادر به درمان کامل اعتیاد نیست. بهترین نتایج زمانی حاصل می‌شوند که فارماکوتراپی همراه با روان‌درمانی، مشاوره خانوادگی و حمایت اجتماعی اجرا شود. به همین دلیل در کلینیک‌های پیشرفته، درمان دارویی در کنار پروتکل‌هایی مثل ماتریکس یا CBT ارائه می‌شود.
شواهد علمی
- مطالعات نشان می‌دهد بوپرنورفین و متادون در کاهش مرگ‌ومیر بیماران معتاد به مواد افیونی بسیار مؤثر هستند.
- نالترکسون تزریقی ماهانه به‌طور معنی‌داری نرخ عود الکل و هروئین را کاهش داده است.
- داروهای نسل جدید مانند لووفیکسیدین توانسته‌اند علائم ترک بدون خطر وابستگی ایجاد کنند.
مزایای استفاده از فارماکوتراپی در کلینیک‌ها
- افزایش شانس ترک پایدار
- کاهش احتمال مصرف مجدد
- کاهش جرایم مرتبط با مواد
- بهبود سلامت جسمی و روانی بیمار
نتیجه‌گیری
فارماکوتراپی یکی از ارکان اصلی درمان علمی اعتیاد است. از متادون به‌عنوان قدیمی‌ترین داروی نگهدارنده تا بوپرنورفین و نالترکسون و حتی داروهای نسل جدید، همه با هدف کاهش وسوسه، پیشگیری از عود و بازگرداندن بیماران به زندگی سالم به کار گرفته می‌شوند. انتخاب دارو باید همیشه زیر نظر پزشک متخصص و متناسب با شرایط هر بیمار انجام شود.
دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید