سم زدایی و درمان مواد مخدر در کلینیک: به مراحلی که در جهت پاک شدن بدن بیمار از مواد انجام می شود سم زدایی می گویند پس نباید تصور کرد که  سم زدایی کاری عجیب و غریب و پیچیده است.

درمان اعتیاد شامل دو مرحله بسیار مهم است :

◄مرحله اول شامل برطرف کردن وابستگی بدنی به مواد به طوری که بعداز آن، بیمار با عدم مصرف مواد مخدر دچار علائم محرومیت و خماری نشود.

◄مرحله دوم درمان وابستگی روانی بیمار به صورتیکه شخص بتواند وسوسه مصرف مواد را کنترل کرده و انگیزه پاک ماندن را در خود تقویت کند.

سم زدایی و درمان مواد مخدر در کلینیک

روش های مختلف سم زدایی در درمان اعتیاد و انواع سم زدایی:

سم زدایی یابویی یا همان ترک یابویی

اگر فرد معتاد چندین روز مواد مخدر و جایگزین های آن را مصرف نکند بعد از تمام شدن علایم خماری که در بسیاری از موارد سخت و طاقت فرساست خود بخود پاک شده و پس از آن دیگر خمار نخواهد شد! شاید این     ساده ترین و در عین حال پر دردسرترین نوع سم زدایی باشد! به این سم زدایی در اصطلاح ترک یابویی گفته      می شود. این نوع سم زدایی در کمپ ها انجام می شود .شاید در برنامه های تلویزیونی و فیلم ها این مورد را دیده اید که در اغلب مواقع با بستن شخص به تخت همراه بودتا در زمان بروز درد خماری با این روش قصد داشتند که مانع مصرف مجدد فرد گردند و یا این که مانع بروز رفتارهای اعتیادی فرد از جمله پرخاشگری ،شکستن وسایل ،آسیب به خود و دیگران و… شوند.

سم زدایی سرپایی با داروهای آگونیست مانند متادون و بوپره نورفین:

در این روش داروی متادون یا بوپره نورفین طبق تجویز پزشک ( درمانگر اعتیاد )به بیمار ارائه می شود و بعد ازگذشتن زمان مورد نیاز برای درمان و بر طبق یک پروتوکل و برنامه خاص مقدار داروکم شده و در نهایت قطع می شود. لازم است که بدانیم استفاده خود سرانه از این داروها نه تنها نمی تواند درمان موثری را به همراه داشته باشد بلکه عوارضی همچون وابستگی و اعتیاد به همان داروها را ایجاد می کند.از این رو اگر سم زدایی توسط پزشک با تجربه و دوره دیده انجام شود مورد قبول ترین روش سم زدایی محسوب می شود و در صد موفقیت زیادی دارد.

سم زدایی با کلونیدین بصورت سرپایی:

در این نوع سم زدایی بیمار مصرف مواد را قطع کرده و علایم خماری با استفاده از داروهای مختلف که توسط پزشک تجویز می شود کم می شود. داروی اصلی که برای این نوع سم زدایی استفاده می شود کلونیدین است. این نوع سم زدایی برای مصارف کم و سبک مواد و بیشتر بر اساس تمایل بیمار توسط پزشک دوره دیده و با تجربه مورد استفاده قرار می گیرد.  بعد از سم زدایی یابویی این نوع سم زدایی از نظر سختی و پر دردسر بودن در مرتبه دوم قرار دارد.

سم زدایی سریع بصورت بستری یا  RD:

 در این نوع سم زدایی بیمار به مدت چند روز در مرکز بستری یا بیمارستان بستری شده و با استفاده از دارو بتدریج از مواد پاک می شود. در این روش از داروهای آنتاگونیست مانند نالوکسان و نالترکسان نیز استفاده می شود که روند دفع مورفین از بدن را سریعتر می کنند. در این نوع سم زدایی مانند سایر روشها علایم ترک خفیف تا متوسط را تجربه می کند ولی با توجه به اینکه تحت نظر است این علایم توسط تیم پزشکی درمان می شوند.

سم زدایی فوق سریع یک روزه بصورت بستری یا UROD:

 در این روش نیز از داروهای آنتاگونیست ( ضد مخدر) در حجم زیاد استفاده می شود و به علت اینکه بیمار در حال هوشیاری توانایی تحمل علائم خماری شدید این روش را ندارد بیمار را بیهوش می کنند و البته این نوع روش منسوخ شده است و فرآیند بیهوشی هم خطرات و عوارض خاص خودش را دارد . همچنین باید بدانیم که دفع کامل مواد از بدن به معنی درمان قطعی بیماری اعتیاد نیست .چرا که به دنبال مصرف مواد و عوارض جسمی ، مشکلات و اختلالات رفتاری ، روانی ،خانوادگی و… نیز ایجاد شده است .آیا با خارج شدن مواد از بدن این عوارض درمان می شود ؟ آیا فرد مصرف کننده مواد یکباره دچار اعتیاد شده و یک باره درمان می شود ؟ پس آگاه باشیم که بیماری اعتیاد فراتر از حضور ماده اعتیادی در بدن است و بایستی در طول زمان به درمان همه جانبه پرداخته شود تا خطر عود و مصرف مجدد به کمترین میزان خود برسد.

مکانیسم سم زدایی:

در تمامی روش های سم زدایی یک اتفاق مشترک می افتد.با عدم مصرف مواد مورفین موجود در بدن به تدریج از سطح سلولها جدا شده و واردخون می شود. با گذشتن خون از داخل کبد مورفین تجزیه شده و از طریق ادرار و مدفوع خارج می شود. تنها تفاوت روشهای سم زدایی داروهایی است که در این روش ها مورد مصرف قرار سم زدایی انواع مواد مخدر در کلینیک می گیرد.

  • در سم زدایی با کلونیدین علایم ترک یا خماری کاهش می یابد.
  • در سم زدایی با داروهای آگونیست( مشابه مواد مخدر) بخاطر اینکه مقداری از مواد موجود در بدن با این داروها جایگزین می شود علایم ترک بصورت خفیف و به تدریج ظاهر می گردد و در مدت زمان کوتاهی از بین می رود.
  • در سم زدایی به روش های سریع و فوق سریع استفاده از داروهای آنتاگونیست( ضد مواد مخدر) باعث میشود که روند دفع مورفین از بدن سرعت بیشتری پیدا کند.

سم زدایی انواع مواد مخدر در کلینیک

اگر تاکنون فکر می کردید در روش سم زدایی، خون تعویض می شود،

 از همین الان این تصور غلط را فراموش کنید.

در ادامه باید به این نکته توجه شود که میزان عود و برگشت بیماران درمان شده در تمامی روشها یکسان است و میزان پاک ماندن بیماران و خطر مصرف مجدد، ارتباطی با نوع روش سم زدایی ندارد. اقدامات بعد از سم زدایی مانند درمان های روانشناختی، درمان بیماریهای زمینه ای همراه ( اعم از بیماری های جسمی و روانی )، آموزش خانواده و حمایت های اجتماعی و… در میزان پاک ماندن بیماران درمان شده بسیار حائز اهمیت است.

متاسفانه در بسیاری از موارد خود بیمار یا خانواده و اطرافیان او روش سم زدایی را انتخاب می کنند. در حالیکه روش سم زدایی بهتر است توسط پزشک درمانگر انتخاب شود. پزشک درمانگر بعد از مشاوره و معاینه بیمار تصمیم می گیرد که کدام روش سم زدایی برای بیمار از نظر کم خطر بودن و به صرفه بودن مناسب است. در مواردی که پزشک تشخیص دهد  بیمار با سم زدایی، نتیجه زیادی نخواهد گرفت درمان طولانی مدت و نگهدارنده با متادون (MMT)یا درمان طولانی مدت و نگهدارنده با بوپره نورفین ( BMT ) بهترین درمان ممکن خواهد بود.

ارتقاء دانش و آگاهی از بیماری اعتیاد و روند درمان یکی از مولفه های مهم در انتخاب بهترین نوع درمان است . بسیاری از مردم سم زدایی را معادل ترک اعتیاد می دانند و فکر می کنند با سم زدایی مشکل شخص معتاد برای همیشه حل می شود! اما باید بدانیم که درمان اعتیاد، پروسه ای بسیار پیچیده است که برای هر فرد ،متفاوت از فرد دیگر است، مراحل درمان، دستورالعمل های ویژه خود را دارد که با توجه به شرایط جسمی- روانی بیمار، شرایط شغلی ،خانوادگی و… نوع درمان متفاوت خواهد بود. از این رو برای رسیدن به بهترین ،موثرترین و کارآمدترین درمان بیمار موظف است به پزشک متخصص مراجعه کند تا درصد موفقیت در درمان بالاتر رود و حتی با انتخاب بهترین درمان از اتلاف وقت و هزینه هم جلوگیری شود .

 

دکتر فرزام اسدی راد-درمانگر اعتیاد

دکتر سحر اسماعیلی روانشناس و دکتری مطالعات اعتیاد